O dzielnicy

Historia

Łagiewniki, dawna wieś położona na prawym brzegu Wilgi, były własnością rycerską. Zakłady sodowe w latach 60. – Kraków Dzielnica IX Nazwę wsi zapisywano od 1373 r. jako Lage(w)nik lub Lagyewnyky (1424 r.), a pochodziła ona od słowa „łagiewnik” oznaczającego bednarza, słodownika, piwowara lub miodostynika, co było świadectwem zajęcia mieszkańców wykonywanego na rzecz władzy książęcej. Związek ten dokumentuje pieczęć gminy z połowy XIX w. przedstawiająca mężczyznę siedzącego okrakiem na beczce. Od połowy XV w. Łagiewniki należały do kasztelana krakowskiego, który prawdopodobnie założył folwark w centrum wsi, na terenie którego w 2. połowie XVI w. powstał dwór kasztelański (zachowane do dziś budynki dworskie pochodzą z XIX w.) Do XVIII w. wsią zarządzali dzierżawcy, a jej mieszkańcy, zwani kijakami, oprócz uprawy roli zajmowali się handlem mięsem na rynku kazimierskim oraz dostarczali na dwór królewski siano i słomę. W XVII w. na terenie Łagiewnik działała papiernia.

Po I rozbiorze Polski Łagiewniki stały się własnością prywatną. Pod koniec XVIII w. na ich obszarze znajdowały się 23 domy ze 100 mieszkańcami, ale w XIX i XX w. nastąpił rozwój przemysłowy wsi, dzięki odkryciu na tym terenie iłów łupkowych i gipsu (powstały liczne cegielnie, m. in. P. Steinkellera. M. Barucha), piekarnie i młyny (m. in. C. Baumana). W latach 80. XVIII w. przez Łagiewniki i Borek Fałęcki przeprowadzono tzw. trakt cesarski z Wiednia do Lwowa (obecna ul. Zakopiańska), z komorą celną w Borku przy granicy z Łagiewnikami, zaś w sto lat później przez wieś przeprowadzono linię kolejową do Oświęcimia, na której w 1910 r. ustanowiono przystanek kolejowy Borek Fałęcki.

W latach międzywojennych na terenie Łagiewnik powstała Łagiewnicka Fabryka Armatur i Fabryka Mebli S. Mannego. Wraz z rozwojem przemysłu wzrastała liczba ludności: w 1865 r. było tu 290 mieszkańców zasiedlających 45 domów, w 1921 – 1100 osób i 115 domów, a tuż przed wybuchem II wojny światowej – 6000 mieszkańców i 500 domów. W latach 30. doprowadzono do Łagiewnik linię tramwaju miejskiego, a w 1941 r. tak Łagiewniki, jak i sąsiedni Borek Fałęcki włączono do Krakowa.

W latach 1889-93 przy obecnej ul. Siostry Faustyny powstał klasztor Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia z kościołem św. Józefa według projektu. Karola Zaremby, w którym spoczywa św. Faustyna Kowalska oraz znajduje się namalowany z jej inspiracji w latach 30. XX w. przez Adolfa Hyłę cudowny obraz Chrystusa Miłosiernego. Miejsce to jest dziś ośrodkiem kultu Bożego Miłosierdzia, a z rozmachem rozbudowywane sanktuarium ściąga dziesiątki tysięcy pielgrzymów z kraju i zagranicy – odwiedził je również Jan Paweł II.

Drugą, równoważną część Dzielnicy IX stanowią tereny dawnej wsi Borek Fałęcki, zwanej tak ze względu na istnienie w tej okolicy lasu iglastego, z charakterystyczna dominantą Góry Borkowskiej. Borek, którego pierwszym właścicielem mogła być osoba zwana Fałek (Chwałek), pierwszy raz wzmiankowany był w źródłach w 1382 r. w związku z przeniesieniem z prawa rycerskiego na kościelne, kiedy to Otto, syn Piotra z Gniewięcina oddał połowę wsi kapitule krakowskiej w zamian za część Szczyglic. Po sprzedaży części należącej do Mszczuja z Imbramowic kanonikowi krakowskiemu Nawojowi z Tęczyna, cała wieś przeszła w siedem lat później na własność kapituły.

W 1464 r. Kazimierz Jagiellończyk przeniósł wieś z prawa polskiego na niemieckie. W XV w. była we wsi karczma, młyn nad Wilgą oraz lasy dębowe i sosnowe. W XVI-XVIII w. założono folwark we wschodniej części centrum, zaś w północnej części wsi w wyniku wyrębu lasu powstał przysiółek Zaborze. Pod koniec XVIII w. Borek Fałęcki przeszedł na własność Funduszu Religijnego, następnie w ręce prywatne i wtedy to na miejscu folwarku powstał zespół dworski (do dziś zachował się dwór z XIX w. i fragmenty parku krajobrazowego). W 2. połowie XIX w. powstał nowy młyn, cegielnia oraz Fabryka Świec i Mydła L. Bochenka i J. Celińskiego. Od 1884 r. biegł przez Borek Fałęcki odcinek linii kolejowej do Oświęcimia ze stacją Kraków-Swoszowice. Wieś liczyła wówczas ponad 400 mieszkańców i około 70 domów.

W 1901 r. Bernard Liban uzyskał zgodę na założenie fabryki sody i uruchomił ją w 1906 r., w trzy lata później wydzierżawiając zakłady belgijskiemu koncernowi Solvay, który rozbudował je i w 1921 r. wykupił. Pracownikiem zakładów Solvay był w czasie okupacji niemieckiej Karol Wojtyła.

W 1905 r. Juliusz Epstein wybudował w Borku Fałęckim hutę żelaza z piecem martenowskim i walcownią, przekształconą w 1919 r. w „Hutę Żelazną Kraków”. W latach międzywojennych działała we wsi cegielnia, wtedy też po zachodniej stronie ul. Zakopiańskiej wytyczono Rynek Fałęcki i wychodzące z niego ulice, założono również park Solvay. W 1925 r. erygowano w Borku Fałęckim parafię, zaś w latach 1937-39 na Górze Borkowskiej wzniesiono kościół Matki Bożej Zwycięskiej, ukończony w 1975 r. Po wojnie powstało w południowo zachodniej części Borku Fałęckiego duże osiedle domów jednorodzinnych Kliny. Z kolei na przełomie lat 70. i 80. w północno-zachodniej części Łagiewnik powstało os. Cegielniana, na którym w 1983 r. erygowano parafię Matki Bożej Saletyńskiej, a w ostatnich latach wzniesiono kościół według projektu Witolda Cęckiewicza.

Tekst Agnieszka Kruszyńska, Iwona Wendel

Na podstawie:

• Adamczewski J, Kraków od A do Z, Kraków 1992
• Adamczewski J, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1997
• Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kraków 1998
• Dzieje Krakowa, red. Bieniarzówna J., Małecki J., Mitkowski J., t. 1 Kraków do schyłku wieków średnich, t. 2 Kraków w wiekach XVI – XVIII, t. 3 Kraków w latach 1796-1918, t. 4 Kraków w latach 1918-1939, Kraków 1979 – 1997
• Encyklopedia Krakowa, red. Stachowski A. H., Warszawa-Kraków 2000
• Florkowska-Frančić H., Z przeszłości Grębałowa 1247-1997, Kraków 1997
• Frančić M., Kraków – kalendarz dziejów. Od prawieków do wybuchu I wojny światowej, Kraków 1998
• Informator Dzielnicy VII Miasta Krakowa [Kraków 1999]
• Kronika Krakowa, red. Małecki J., Kurz A., Wyrozumski J., Warszawa 1996
• Lechowski A., Bronowice. Jubileusz 700-lecia lokacji, Kraków 1994
• Tobiasz M., Rozwój przestrzenny Prądnika Białego i Czerwonego, Kraków 1965
• Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1935-
• Studia nad przedmieściami Krakowa, Kraków 1938
• Świechowska H., Przedmieście Wesoła, Kraków 1938.